Niesztampowy pomysł na imprezę integracyjną!
Karol Szymanowski
KAROL SZYMANOWSKI
Karol Maciej Szymanowski h. Korwin / Ślepowron, (ur. 3 października 1882 we wsi Tymoszówka na Ukrainie, zm. 29 marca 1937 w sanatorium k. Lozanny) – polski kompozytor, pianista, pedagog i krytyk muzyczny. Wraz z Grzegorzem Fitelbergiem, Ludomirem Różyckim i Apolinarym Szeluto należał do grupy kompozytorów Młodej Polski. Obok Fryderyka Chopina jest uznawany za najwybitniejszego polskiego kompozytora. Szymanowski pochodził z polskiej rodziny zamieszkującej na naddnieprzańskiej Ukrainie.
Drobne kalectwo (niepełnosprawna noga) ograniczało aktywność młodego Karola. W wieku siedmiu lat rozpoczął domową edukację, z akcentem położonym na naukę muzyki. Najpierw uczył się pod kierownictwem ojca, a potem, od 1892 Gustawa Neuhausa, lokalnego nauczyciela muzyki, który odkrył u młodego Szymanowskiego zdolności kompozytorskie. W szkole Neuhausa w Elizawetgradzie zapoznał się z dorobkiem artystycznym romantyzmu, w szczególności niemieckiego. Następnie studiował w Warszawie u prof. Zygmunta Noskowskiego.
W latach 1903-1905 przebywał w Berlinie, gdzie poznał się z Ryszardem Straussem, który stał się jego mistrzem w nadchodzących latach. Zainspirowany jego muzyką skomponował swe pierwsze symfonie. W 1914 podróżując po Europie, będąc we Francji poznał się z modnym wówczas impresjonizmem, a w szczególności muzyką Claude'a Debussyego, która była kolejną inspiracją twórczą wchodzącego w okres największej płodności twórczej kompozytora. Okres wojny spędził w rodzinnej wsi Tymoszówce, intensywnie pracując. Skomponował wtedy między innymi III symfonię, I Koncert skrzypcowy i I Kwartet smyczkowy. W czasie rewolucji bolszewickiej rodzina Szymanowskich straciła swój majątek ziemski. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie Karol odniósł pierwsze wielkie sukcesy artystyczne i ostatecznie został pierwszym rektorem Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego.
Szymanowski był homoseksualistą. Jednym z jego dzieł, zawierających motywy homoerotyczne, jest opera Król Roger (1918-1924). Tworzył również wiersze. W latach 1917-1919 napisał powieść Efebos, poruszającą wprost tematykę homoseksualizmu. Dedykował ją swojemu kochankowi, 15-letniemu Borisowi Kochno. Boris był tancerzem, pochodzącym z szlacheckiej rosyjskiej rodziny, w późniejszych latach, po wyjeździe do Paryża, był również związany z Sergiuszem Diagilewem oraz Colem Porterem. Powieść spłonęła we wrześniu 1939 r. w mieszkaniu kuzyna kompozytora Jarosława Iwaszkiewicza, który sporządził obszerne streszczenie utworu. Jednak jeden z rozdziałów, podarowany właśnie Kochno (w przekładzie rosyjskim samego Szymanowskiego) ocalał. Ten fragment został wydany w Niemczech. W 1930 Szymanowski cierpiący na gruźlicę na stałe zamieszkał w wynajmowanej Willi Atma w Zakopanem skąd kierował Akademią Muzyczną w Warszawie (1930-1932) oraz często wyjeżdżał na leczenie do szwajcarskich sanatoriów. Zmarł w sanatorium w Lozannie w 1937. Pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie. Jego serce spłonęło 6 sierpnia 1944 roku w czasie powstania warszawskiego razem z kaplicą Sióstr Sercanek w Kościele św. Krzyża.
Z okazji 125. rocznicy urodzin oraz 70. rocznicy śmierci kompozytora, 16 listopada 2006 sejm RP ogłosił rok 2007 rokiem Karola Szymanowskiego. W pierwszej fazie swej twórczości Szymanowski wyraźnie pozostawał pod wpływem muzyki romantyzmu, wzorując się na Ryszardzie Straussie i na swym niedoścignionym mistrzu Chopinie. Począwszy od 1914 r. poddał się wpływom impresjonizmu, stając się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli modernizmu. Szymanowski wypracował swój własny bardzo liryczny styl muzyczny oparty na bogatej, innowacyjnej orkiestracji. Wprowadził też do swej muzyki motywy polskiego folkloru, w tym podhalańskiego i kurpiowskiego, na co miały wpływ głównie częste pobyty w Zakopanem. Na jego dorobek kompozytorski składa się 79 utworów. Postać Karola Szymanowskiego ściśle związana jest ze zbójnictwem. Muszą to wiedzieć turyści udający się na wycieczkę Szlakiem Zbójników Karpackich.
Szymanowski zapoznawał się z folklorem góralskim od najmłodszych, dziecięcych lat. Pociągał go oryginalny urok tej niezwykłej kultury. Pisał, że "gdy się pojmie prawdziwą góralską pasję do nadawania plastycznych kształtów wszystkiemu, co Górala w życiu otacza, gdy się przeniknie te chropawe, kanciaste, jakby w opornym głazie kute formy, ukazuje się w tej muzyce prawdziwe oblicze nieugiętego, twardego, specyficznie góralskiego 'liryzmu', przedziwna 'epickość' spokojnie falującej powierzchni i głęboko na dnie ukryta, teatralna niemal 'dramatyczność' treści, znajdująca swój wyraz w tańcu." Szymanowski w pełni odkrył Zakopane i jego magię zimą 1922/23 - choć w podtatrzańskim mieście niejednokrotnie bywał już wcześniej. Muzyką podhalańską zainteresował się za sprawą muzykologa Adolfa Chybińskiego - pierwszym owocem tej fascynacji jest początek pieśni Św. Franciszek z cyklu Słopiewnie, który wyprowadzony został z bardzo charakterystycznej i oryginalnej w swojej surowości góralskiej melodii, tzw. sabałowej nuty. Ślady folkloru podhalańskiego - od bardzo słabych, po wyraźnie czytelne - odnajdziemy w wielu utworach Szymanowskiego: w mazurkach, II KWARTECIE SMYCZKOWYM, IV SYMFONII "KONCERTUJĄCEJ", II KONCERCIE SKRZYPCOWYM, także w STABAT MATER, a nawet w PIEŚNIACH KURPIOWSKICH.
Ale najbardziej wyraźna jest inspiracja muzyką góralską w balecie HARNASIE - w bezpośrednich cytatach, elementach zapożyczonych z folkloru, bądź też we własnych motywach i frazach. Pierwszy impuls do myśli o stworzeniu takiego dzieła dał Szymanowskiemu kontakt z muzyką Strawińskiego w roku 1912. Znane były wówczas balety OGNISTY PTAK, PIETRUSZKA i ŚWIĘTO WIOSNY. W 1913 sam Strawiński prezentował Szymanowskiemu w Londynie swoje WESELE. Wreszcie kontakt ze słynnymi Baletami Rosyjskimi Diagilewa pobudził Szymanowskiego do bardziej konkretnego działania i w roku 1922 zbierał już w Zakopanem pierwsze materiały do swojego baletu. W kwietniu 1923 roku odbywało się wesele zaprzyjaźnionej z Szymanowskim rodowitej góralki - Heleny Gąsienicy-Roj z Jerzym Rytardem. Szymanowski był drużbą i wypełniał wszystkie obowiązki związane z tą funkcją - wraz z zapraszaniem gości na wesele w wigilię ślubu, połączonym z piciem wódki u każdego zapraszanego. Sama uroczystość, pełna folklorystycznego splendoru, w powszechnym mniemaniu uchodziła za replikę słynnego bronowickiego wesela Lucjana Rydla, które jak wiadomo było bezpośrednim przyczynkiem powstania arcydramatu Wyspiańskiego Wesele. Wtedy to właśnie zafascynowany ludowym obrzędem Szymanowski podjął decyzję skomponowania góralskiego baletu. To właśnie na weselu Rytardów pomysł baletu skrystalizował się ostatecznie. Scenariuszem zajęli się Rytardowie, rozpracowując szczegółowy plan kompozytora.
Praca nad HARNASIAMI trwała osiem lat, w całości balet został ukończony w roku 1931. Scenariusz HARNASIÓW jest jakby mitologicznym uogólnieniem góralszczyzny - akcja jest symboliczna, postacie nie mają imion, występują "Dziewczyna", "Pasterz", "Zbójnik". Balet składa się z trzech obrazów - trzeci ma charakter epilogu i Szymanowski wahał się co do jego charakteru. Ostatecznie rozbudował kończącą utwór ostatnią scenę obrazu drugiego, dając tancerzom okazję do popisania się swym kunsztem w efektownym trzecim obrazie. Obraz I - Hala - rozpoczyna się redykiem owiec. Jedna z dziewcząt spotyka nieznanego górala, którego rozpoznaje później jako zbójnickiego harnasia. Ten wyznaje jej swoje uczucia. Obraz II to wesele Dziewczyny. W kulminacyjnym momencie weselnej zabawy wpadają zbójnicy - nieznajomy harnaś porywa pannę młodą. Obraz III pokazuje zakochanych na hali w głębi gór wśród gromady zbójników.
O muzyce Harnasiów pisał wybitny muzykolog Adolf Chybiński: "Ta niewielka, choć smukła partycja, licząca w wyciągu fortepianowym zaledwie 86 stron, mknącym ponadto w przeważnie szybkim tempie, jest naładowana szczelnie tak bardzo skondensowaną i rzeczową treścią o tak przejmującym i porywającym wyrazie, zrodzonym z płomiennej fantazji i nastrojowo-malowniczego słyszenia i widzenia piękna Podhala i Tatr, że nawet najchłonniejszy umysł muzyczny musi słuchać tej muzyki z zapartym oddechem. Tu nie ma czasu na żadne refleksje i spoczynki w emocji." Prapremiera baletu odbyła się w roku 1935 w Pradze, w rok później wystawił HARNASIE w Grand Opéra w Paryżu słynny tancerz i choreogref Serge Lifar i w scenografii Ireny Lorentowicz. Był to niezwykły sukces kompozytora w niespełna rok przed śmiercią. Polska premiera sceniczna odbyła się w Teatrze Wielkim w Poznaniu w roku 1938, w tym samym roku HARNASIE wystawiono w Warszawie. Dzisiaj wykonuje się ten utwór w całości lub tylko w częściach, z chórem i solistą lub bez.
Najpopularniejszymi fragmentami są sceny: Redyk, Marsz i Taniec zbójnicki, Taniec góralski i Hala. Dużą popularność zdobył Taniec z Harnasiów, transkrypcja na skrzypce i fortepian dwóch fragmentów z baletu autorstwa kompozytora i skrzypka Pawła Kochańskiego. Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma" w Zakopanem Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie ul. Kasprusie 19, 34-500 Zakopane Kierownik: Lesław Dall Kustosz: Maciej Pinkwart tel./fax (+48 18) 201 34 93 Otwarte: z wyjątkiem poniedziałków 10:00 - 15:30. Siedzibą muzeum jest drewniana willa "Atma" w stylu zakopiańskim, wzniesiona przed 1895 r., w której w latach 1930-1936 mieszkał i tworzył Karol Szymanowski. Muzeum powstało w 1976 r., a projekt jego utworzenia wysunął w "Życiu Warszawy" dziennikarz Zdzisław Sierpiński w 30-lecie śmierci kompozytora. Akcję podjął i poprowadził Jerzy Waldorff, organizując Społeczny Komitet Akcji "Atma". Od 1977 r. w willi mieści się także siedziba Ogólnopolskiego Towarzystwa Muzycznego im. Karola Szymanowskiego, które urządza tu koncerty i festiwale muzyczne. Jest to muzeum biograficzne poświęcone Karolowi Szymanowskiemu (1882-1937), kompozytorowi, pianiście, autorowi pism publicystyczno-muzycznych i literackich, który w ostatnim okresie swej twórczości w kompozycjach muzycznych wykorzystywał polski folklor, zwłaszcza podhalański i kurpiowski.
To nawiązywanie do tradycji narodowych, do muzyki ludowej oraz silna indywidualność artystyczna Szymanowskiego zdecydowały o jego pozycji - największego polskiego kompozytora pierwszej połowy XX wieku i wybitnego twórcy europejskiego. W muzeum znajdują się pamiątki, przedmioty osobiste oraz księgozbiór kompozytora - fotografie, fragmenty listów, rękopisy, książki z dedykacjami autorów, dyplomy a także koncertowy frak Szymanowskiego, ordery, którymi został odznaczony, drobiazgi osobiste, maska pośmiertna kompozytora i jego 3 portrety, malowane w 1931 r. przez S. I. Witkiewicza, meble i przedmioty, wśród nich pianino, na którym często grywał. Ekspozycje stałe: "Życie i twórczość Karola Szymanowskiego" - biograficzna, we wnętrzach willi: na parterze - jadalnia, sypialnia i gabinet, na I piętrze - biblioteka i archiwum. HARNASIE Harnasie – balet-pantomima napisany przez Karola Szymanowskiego w latach 1923-1931 (op. 55). Utwór składa się z trzech obrazów i jest przeznaczony na głos tenorowy solo, chór mieszany i orkiestrę. Balet opowiada historię dziewczyny porwanej przez górskich zbójników, która wkrótce zakochała się w ich harnasiu. Po powrocie do miasta została ona siłą wydana za mąż za bogatego gazdę, a następnie uprowadzona podczas wesela przez ukochanego. 7 marca 1929 roku Grzegorz Fitelberg poprowadził wykonanie koncertowe I obrazu w Filharmonii Warszawskiej. Symfoniczną prezentację II obrazu usłyszano 6 maja 1931 w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Premiera sceniczna odbyła się w Pradze 10 maja 1935 roku. Słynną okazała się premiera paryska 27 kwietnia 1936 r. w Théâtre National de l'Opera, z udziałem Serge'a Lifara w roli choreografa i wykonawcy partii Harnasia. W Polsce cały balet po raz pierwszy wystawił Teatr Wielki w Poznaniu 9 kwietnia 1938 roku. Był komponowany do scenariusza pisarza Jerzego Mieczysława Rytarda. Jego libretto zaginęło przed ukończeniem kompozycji, toteż Szymanowski razem z Leonem Schillerem przygotowali nowe. JERZY MIECZYSŁAW RYTARD, właściwie MIECZYSŁAW KOZŁOWSKI (ur. 8 listopada 1899, zm. 21 września 1970), pisarz polski. Autor utworów głównie o tematyce podhalańskiej i tatrzańskiej. Napisał pierwsze libretto do Harnasiów Karola Szymanowskiego, które zaginęło przed ukończeniem kompozycji. Znane utwory: · Wniebowstąpienie (1923) – powieść · Bal jesienny (1930) – opowiadanie · Zielone święta (1947) - dramat · Barba (1956) - powieść LEON SCHILLER, właściwie LEON SCHILLER DE SCHILDENFELD (ur. 14 marca 1887 w Krakowie, zm. 25 marca 1954 w Warszawie) – polski reżyser, krytyk i teoretyk teatralny, autor scenariuszy teatralnych i radiowych, kompozytor i pieśniarz polski pochodzenia austriackiego, poseł na Sejm Ustawodawczy z ramienia PPR, potem PZPR. Życiorys Pochodził z nobilitowanej przez cesarzową Marię Teresę katolickiej rodziny austriackiej, osiadłej w XIX wieku w Polsce. Zasłynął interpretacjami dramatów Mickiewicza – legendarne Dziady w Teatrze Polskim w Warszawie 1934; wystawiane wcześniej we Lwowie (1932), Wilnie (1933) oraz później w Sofii (1937).
Studiował filozofię i polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Sorbonie w Paryżu. Współpracował z teatrami w Warszawie (Teatr Polski, Reduta, Teatr im. W. Bogusławskiego, Teatr Ateneum), Łodzi i Lwowie. Debiutował jako piosenkarz w kabarecie Zielony Balonik w 1906, a jako reżyser w 1917 w Teatrze Polskim w Warszawie. W latach 1930–1932 był kierownikiem artystycznym i reżyserem dramatu w Teatrze Wielkim, Rozmaitości i Małym we Lwowie. We Lwowie rozwinął swoją koncepcję teatru monumentalnego, która zaowocowała m.in. realizacjami utworów wielkich romantyków (Kordian – 1930, Dziady – 1932, Sen srebrny Salomei – 1932). W tym czasie wystawił na trzech scenach (w Teatrze Wielkim, w Teatrze Małym w sali Domu Katolickiego na Gródeckiej oraz w Teatrze Rozmaitości przy ul. Rutowskiego) 29 premier w dziale dramatu oraz kilkanaście wodewilów i operetek. Związki Schillera ze Lwowem trwały sporadycznie do 1939 – reżyserował kilka spektakli w czasie dyrektorowania Wilama Horzycy. Od 1933 kierownik wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST). W 1935 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej. Więziony na Pawiaku i w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau w związku z represjami po zastrzeleniu w marcu 1941 Igo Syma.
Wykupiony z Auschwitz w maju tego roku przez siostrę, Annę Jackowską, za 12 tysięcy złotych za sprzedane klejnoty. Po II wojnie światowej, w latach 1946–1949, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi (PWST). Redaktor naczelny pisma "Teatr" (1947–1949), twórca pisma "Pamiętnik Teatralny" (1952). W 1949 Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy. Twórczość Autor: artykułów esejów zebranych w tomach: · Teatr ogromny (1961) · U progu nowego teatru (1978) scenariuszy widowisk: · Pastorałka (1931) · Kram z piosenkami (1977) Główne kierunki twórczości: spektakle monumentalne: · Samuel Zborowski (1927) · Kordian (1930) · Dziady (1934) · Nie-boska komedia (1926) · Zeittheater (przedstawienia o aktualnej problematyce społecznej): · Opera za trzy grosze (1929) · Krzyczcie Chiny (1932) · Kapitan z Koepenick (1932) widowiska muzyczne: · Dawne czasy w piosence, poezji i zwyczajach (1924) · Bandurka (1925) · Kulig (1929) DODATKOWE INFORMACJE Schiller Leon, właściwie Leon Schiller de Schildenfeld (1887–1954), reżyser, dyrektor teatru. Studiował filozofię i polonistykę na UJ oraz na Sorbonie w Paryżu. Debiutował jako piosenkarz w krakowskim kabarecie Zielony Balonik (1906).
Jako reżyser debiutował w 1917 Królewną Lilijką T. Konczyńskiego w Teatrze Polskim w Warszawie. 1922–1924 był członkiem kierownictwa i reżyserem Reduty, a następnie przez dwa sezony dyrektorem Teatru im. W. Bogusławskiego, po czym wrócił do Teatru Polskiego, z którego odszedł w 1929 po skandalu, jaki wywołało wystawienie przez niego Opery za trzy grosze B. Brechta. Reżyserował w Teatrze Miejskim w Łodzi, a potem w Teatrze Miejskim we Lwowie, gdzie w 1932 zrealizował własną inscenizację Dziadów A. Mickiewicza. Tegoż roku powrócił do Warszawy, reżyserował w różnych teatrach (Narodowym, Ateneum, Polskim, Wielkim), a w 1933 objął kierownictwo nowo utworzonego wydziału reżyserskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST). Od 1929 współpracował też z Polskim Radiem. Podczas niemieckiej okupacji zarobkował jako piosenkarz i akompaniator w kawiarniach warszawskich oraz uczestniczył w pracach konspiracyjnej Rady Teatralnej. W 1944 jako oficer AK znalazł się w oflagu w Murnau, gdzie grał w założonym przez jeńców teatrze, a po wyzwoleniu obozu zorganizował Teatr Ludowy im. W. Bogusławskiego, z którym występował potem w Lubece, Kolonii, Holandii. W 1946 osiedlił się w Łodzi. Pełnił funkcję rektora warszawskiej PWST i dyrektora łódzkiego Teatru Wojska Polskiego, w którym inscenizował m.in. Krakowiaków i Górali W. Bogusławskiego (1946). W sezonie 1949–1950 był dyrektorem Teatru Polskiego w Warszawie. Wielokrotnie wystawiał dramaty romantyków: Dziady A. Mickiewicza (1932, 1933, 1934, 1937), Kordiana J. Słowackiego (1930, 1935, 1939), Nie-Boską komedię Z. Krasińskiego (1926, 1938), chętnie też sięgał po rzadko wystawiane utwory, jak Kniaź Patiomkin T. Micińskiego (1925), Róża S. Żeromskiego (1926).
Zajmował się także reżyserią baletów, m.in. wspólnie z S. Lifarem wystawił Harnasiów K. Szymanowskiego w Operze Paryskiej (1937). Stworzył nowy typ teatru muzycznego, inscenizując piosenki staropolskie, żołnierskie, ludowe, salonowe i łącząc je w przedstawienia, np.: Kulig (1929), Kram z piosenkami (1945). Był też autorem Pastorałki (1931), Godów weselnych (1933), Podróży teatralnej Mickiewicza z Odyńcem (1973). Najważniejsze jego artykuły i eseje zebrano w tomach: Teatr ogromny (1961) i U progu nowego teatru (1978). 1947–1949 był redaktorem naczelnym miesięcznika "Teatr". W 1952 zorganizował i do końca życia prowadził Pamiętnik Teatralny. Wspólnie z G. Fitelbergiem skomponował muzykę do filmu Janko muzykant R. Ordyńskiego (1930), a z R. Palestrem – do polskiej wersji Augusta Mocnego S. Wasylewskiego (1936). Był współscenarzystą i kierownikiem artystycznym filmu Halka J. Gardana (1937).
Zapraszamy do zabawy razem z Karpackimi Zbójami!
